Handel na Forex z pomocą wskaźnika fraktalnego

2025.05.14 2024.04.30 Handel na Forex z pomocą wskaźnika fraktalnego

Oleg Tkachenkohttps://www.liteforex.pl/blog/authors/oleg-tkachenko/

Handel za pomocą fraktali jest jednym z wariantów systemu Price Action, gdzie kluczowym elementem strategii jest wykorzystanie formacji. Autorem klasycznego wskaźnika fraktalnego jest Bill Williams, który opisał przełomowy model handlu w swojej książce “Trading Chaos” z 1995 roku. Później uzupełniono teorię: zidentyfikowano fraktal odwrotny i fraktal kontynuacji trendu, opracowano zasady powstawania sygnałów fraktalnych.

Fraktalna teoria analizy technicznej jest uważana za niejednoznaczną ze względu na różne podejścia do interpretacji formacji świecowych, które często są dalekie od idealnego modelu. Ten przegląd pomoże Ci dowiedzieć się, jak filtrować sygnały wskaźników fraktalnych, budować poziomy według fraktali i otwierać sygnały w momencie przebicia.

Główne założenia

Jak wygląda formacja fraktali?

Fraktal to połączenie pięciu świec, w którym trzecia świeca zawsze ma wyższe maksimum (fraktal w górę) lub niższe minimum (fraktal w dół) w porównaniu z dwiema świecami przed i dwiema świecami po niej. Na rysunku świeca fraktalna oznaczona jest liczbą „3”.

Zgodnie z teorią opracowaną przez autora wskaźnika Billa Williamsa, pierwszy wariant formacji z fraktalnym maksimum nazywany jest „fraktalem niedźwiedzim” i interpretowany jest jako zmiana kierunku w stronę trendu „niedźwiedziego”. Druga fraktalna formacja w kształcie litery V to „fraktal byczy”, ponieważ świadczy o zmianie trendu spadkowego na wzrostowy. 

Dopracowano teorię Billa Williamsa: wprowadzono pojęcie fraktala prawdziwego i fałszywego, które wyznaczają kolejny kierunek trendu. Innymi słowy, „fraktal niedźwiedzi” może informować zarówno o ruchu wzrostowym, jak i spadkowym, w zależności od prawdziwości lub fałszu formacji.

Ważne! Subiektywna opinia autora, którą można omówić w komentarzach.

Formacja jest wygodna, ponieważ jest szybko rozpoznawana wizualnie. Jest to najbardziej pouczające podczas flatu, kiedy nie ma gwałtownych skoków cen i nie ma fundamentalnej zmienności. Kiedy cena próbuje przebić się w takim czy innym kierunku, tworzy ekstrema. Zgodnie z ich kierunkiem i modelem tworzenia można przewidzieć, w którym kierunku nastąpi przerwanie. Odpowiednio, zgodnie z poziomem przeciwległego fraktala, ustaw stopy.

Powstawanie fraktali

Tworzenie fraktala na Forex rozpoczyna się, gdy z trzech kolejnych świec ostatnia, trzecia, jest wyższa lub niższa niż dwie poprzednie, a czwarta świeca jest niższa/wyższa niż trzecia, fraktalna. Jeśli czwarta świeca zamyka się powyżej/poniżej trzeciej, status „fraktalna” przechodzi do niej. Gdy dwie kolejne świece po fraktalnej zamknęły się poniżej/powyżej, formacja fraktalna jest w pełni uformowana.

Ważne kwestie:

• Świec nie musi być pięć. Mogą być trzy, siedem. Jednak trzy świece w porównaniu z pięcioma są uważane za słaby sygnał. Siedem świec to druga skrajność. Po pierwsze formacja będzie bardzo opóźniona, ponieważ po fraktalnej trzeba poczekać na 4 kolejne świece. Po drugie siódma świeca może być samym przerwaniem formacji, na którym trzeba otworzyć pozycję. Optymalna liczba świec w formacji to pięć.
• Formacja daje dokładniejsze sygnały fraktalne w wyższych ramach czasowych od H1 i powyżej. Na krótkich interwałach często obserwuje się szum cenowy — chaotyczny ruch ceny w obu kierunkach pod presją spekulacyjnego kapitału animatorów rynku, paniki traderów i tak dalej.
• Pożądane jest, aby świeca fraktalna była kontynuacją dwóch pierwszych. Na przykład, jeśli pierwsze dwie świece były wzrostowe, świeca fraktalna również powinna być wzrostowa.
• Fraktal w górę jest prawdziwy, jeśli cena „Low” ostatniej świecy jest wyższa niż cena „Low” pierwszej świecy. Fraktal w dół jest prawdziwy, jeśli cena „High” ostatniej świecy jest niższa niż cena „High” pierwszej świecy.

Prawdziwy fraktal w górę:

Fałszywy fraktal do góry:

Prawdziwy fraktal w dół:

Fałszywy fraktal w dół:

Fraktale budowane są wg maksimów i minimów, a nie wg ceny otwarcia/zamknięcia świecy. Idealne formowanie wzoru fraktalnego jest rzadkością na wykresie.

Przykład:

W pierwszym przypadku fraktal powstaje wyraźnie, ale z niuansem. Minimum świecy fraktalnej jest znacznie niżej niż minima świec bocznych. Ale świeca fraktalna jest wzrostowa, podczas gdy poprzednie są spadkowe. Tworzenie fraktala w dół przez świecę wzrostową jest raczej sygnałem do odwrócenia ceny.

W drugim przypadku formacja świecowa nie jest wyraźnie uformowana. Po pierwsze dwie poprzednie świece są różne, podobnie jak dwie następne. Po drugie cień świecy fraktalnej jest tylko nieznacznie wyższy niż cienie świec bocznych. Ten wzorzec jest ignorowany.

Możliwe są również niestandardowe modele fraktalne analizy technicznej. Na przykład świeca fraktalna jest zarówno maksimum, jak i minimum w formacji świecowej. Taka formacja fraktalna jest ignorowana. Druga opcja jest podobna: świeca fraktalna skierowana jest np. ku górze, a następna okazuje się fraktalna ku dołowi. Jest to również formacja niejasności, która nie jest brana pod uwagę.

Interpretacja i zastosowanie formacji fraktalnej

We fraktalach w pozycji neutralnej i na trendzie mają różne interpretacje.

Flat

W ruchu bocznym fraktale pomagają uformować kanał pozycji neutralnej oraz określić kierunek przebicia. Istota powstawania fraktali jest następująca:

• Kupujący składają oferty, podnosząc w ten sposób cenę. Na wykresie tworzą się trzy kolejne świece do góry, z których każda kolejna jest wyżej od drugiej. Trzecia to świeca fraktalna.
• Kupujący nie są pewni sytuacji na rynku, więc spieszą się z ustaleniem transakcji. Czwarta i piąta świeca są spadkowe.
• Do gry przystępują sprzedający. Teraz fraktal jest formowany w dół. Ale sprzedający nie są całkowicie pewni kontynuacji ruchu spadkowego, więc ustalają transakcje.

Kilka uformowanych fraktali w górę tworzy poziom oporu, fraktale w dół tworzą poziom wsparcia. W tak flatowej sytuacji przebicie tych poziomów w taki czy inny sposób oznacza początek trendu.

Przykład handlu za pomocą fraktala:

Wskaźnik „Fraktale” narysował sporo strzałek, z których duża część nie jest fraktalami. Względnie prawidłowe jest formowanie się w modelach, których fraktale są wyróżnione czerwonymi kwadratami i wg których można zbudować poziomy oporu oraz wsparcia. Wewnątrz kanału tworzą się również formacje fraktalne, ale potwierdzają one słabość ruchu ceny. Dopiero przy wybiciu poziomu wsparcia w dół możemy mówić o początku trendu. Stop Loss jest ustawiony na poziomie oporu.

Trend

Na trendzie fraktal pomaga określić kontynuację lub odwrócenie ceny. Pojawienie się prawdziwego fraktala na trendzie z dużym prawdopodobieństwem oznacza czasową korektę z późniejszą kontynuacją ruchu. Pojawienie się fałszywego fraktala jest odwróceniem w kierunku przeciwnym do fraktala.

Potwierdzeniem trendu jest kształtowanie się każdego kolejnego fraktala na rynku wyżej dla trendu wzrostowego, bądź niżej od poprzedniego — dla trendu spadkowego. Gdy tylko trend zmienia się w przeciwnym kierunku, pojawia się sygnał do zmiany trendu.

Przykład uproszczonej strategii handlowej fraktali wg trendu:

Każdy kolejny fraktal skierowany w dół jest poniżej poprzedniego. Ostatni siódmy fraktal jest wyżej od szóstego, co wskazuje na koniec trendu spadkowego. Szukasz sygnału do otwarcia długiej pozycji.

Przykład zaawansowanego modelu handlu z wykorzystaniem prawdziwych i fałszywych fraktali:

Na trendzie spadkowym powstaje fraktal skierowany w dół. Jest prawdziwy, ponieważ następne dwie zielone świece są niżej niż pierwsze dwie świece modelu. Na korekcie tworzy się również fraktal skierowany w górę. Ale otwarcie pierwszej świecy i zamknięcie ostatniej są prawie na tym samym poziomie. Taki fraktal lepiej odnieść do fałszywych, ponieważ sprzedającym udało się przesunąć cenę do poziomu, na którym kupujący próbowali przejąć inicjatywę. Prawdziwy fraktal w dół wskazuje na kontynuację ruchu „niedźwiedziego”, fałszywy fraktal w górę potwierdza ten sygnał.

Aby nie analizować, który fraktal jest prawdziwy, a który fałszywy, istnieje inna interpretacja fraktali, aby otworzyć transakcję na trendzie. Jeśli cena przebije poprzedni fraktal wzrostowy, szukamy możliwości zakupu. Jeśli cena przebije poprzedni fraktal spadkowy, szukamy możliwości sprzedaży.

Na wykresie z poprzedniego przykładu wygląda to następująco:

Występuje tworzenie fraktala w dół (pierwsza strzałka), korekta, dalszy ruch cen, przebicie poziomu fraktalnego (druga strzałka). Po wybiciu otwieramy krótką pozycję.

Czym jest wskaźnik Fraktale (Fractals)?

Fraktale w czystej postaci rzadko pojawiają się na wykresie, świece boczne względem centralnej mogą znajdować się na różnych wysokościach, więc nie przykuwają uwagi. Zwłaszcza, gdy musisz mieć oko na czynniki fundamentalne czy inne wykresy. Dla wygody poszukiwania formacji opracowano „Wskaźnik fraktalny”, którego autorem jest Bill Williams.

Co musisz wiedzieć o wskaźniku Fraktali:

• Wskaźnik automatycznie śledzi powstawanie fraktali. Na wykresie świecowym zaznaczono je strzałką w górę lub w dół. Aby otworzyć długą pozycję, musisz orientować się na strzałkę w górę, aby otworzyć pozycję krótką, musisz skupić się na strzałce w dół. To jedna z interpretacji.
• Fraktal jest formacją, składającą się z pięciu świec. Przed podjęciem decyzji o otwarciu transakcji trzeba poczekać na zamknięcie piątej świecy z formacji. Strzałka pojawia się wcześniej, aby ostrzec tradera o możliwym sygnale. Jeśli piąta świeca zamyka się powyżej/poniżej średniej, strzałka wskaźnika znika.

Na interwale M5 piąta świeca powstaje w godzinach 18.00-18.05, na zegarze — 18.01. Oznacza to, że świeca jeszcze się nie uformowała, ale wskaźnik już narysował strzałkę w dół. Należy pamiętać, że wskaźnik fraktalny jest opóźniony, więc nie ma potrzeby się spieszyć. 

Zaletą wskaźnika fraktalnego jest to, że pokazuje on wizualnie świecę fraktalną, gdy formacja nie jest jeszcze w pełni uformowana. Oznacza to, że działa z wyprzedzeniem, ostrzegając tradera. Strzałki fraktalne formowane w ustalonych odstępach czasu pozwalają szybko zobaczyć poziomy oporu i wsparcia.

Wadą wskaźnika fraktalnego jest to, że rysuje strzałki pod jednym warunkiem — ekstremum środkowej świecy. Momenty wzmacniające sygnał, takie jak zamknięcie korpusu świecy fraktalnej nad/pod sąsiednimi świecami, zbieżność kierunku fraktalnej i poprzednich świec nie są brane pod uwagę. Dlatego sygnały muszą być filtrowane.

Wskaźniki fraktalne do określenia kierunku rynku

Wskaźniki fraktalne pomagają rozpoznać formacje w różnych ramach czasowych i w różnych sytuacjach rynkowych. Fraktale są oznaczone strzałkami w górę i w dół. Różnice pomiędzy wskaźnikami w ich algorytmie rozpoznawania formacji osadzonym w kodzie.

Przykłady wskaźników

Wskaźniki fraktalne różnią się od siebie ustawieniami i dodatkowymi filtrami.

Przyjrzyjmy się kilku konkretnym przykładom:

• Fraktale Billa Williamsa. Działają one według uproszczonego algorytmu: jeśli istnieje ekstremum w stosunku do pierwszych dwóch świec, a jedna następna świeca nie przebija ekstremum, wskaźnik rysuje strzałkę przed czasem.
• Wskaźnik fraktalny połączony ze wskaźnikiem ZigZag. ZigZag rysuje linie trendu wg najbardziej znaczących ekstremów, ekstrema są fraktalami. Wskaźnik Fractals ZigZag daje rzadsze, ale dokładniejsze sygnały w porównaniu z klasycznym wskaźnikiem, odsiewając fałszywe modele.
• Fine_Fractals_Alrts. Klasyczny wskaźnik fraktalny z dźwiękowym ostrzeżeniem.
• Fractal Lines. Oprócz wskazania świec fraktalnych, wskaźnik rysuje poziome poziomy oporu i wsparcia od najważniejszych fraktali. Autorzy argumentują, że poziomy i fraktale są budowane bez przerysowywania. Jest to częściowo plus, ale może wystąpić opóźnienie sygnałów.

MTF Fractals. Wskaźnik wyszukuje fraktale jednocześnie na kilku interwałach czasowych i wyświetla informacje na młodszym, jeśli istnieją dopasowania. Na przykład fraktal pojawi się na H1, jeśli występuje również fraktal na interwałach H4 i D1.

Użycie fraktali do umieszczenia stop-loss

Istnieją dwie możliwości umieszczenia Stop Loss wg fraktali:

1. Na trendzie. Stop zostaje umieszczony 2-3 punkty od przeciwległego fraktala, w przypadku przebicia głównego poziomu fraktalnego.

   Na trendzie wzrostowym pojawia się wyraźny fraktal (1), odnoszący się do prawdziwego. Ponieważ kolejne dwie świece są małe i nie wracają na poziom początku modelu fraktalnego, oczekuje się kontynuacji trendu. U dołu korekty powstaje słaby model fraktalny (pierwsza świeca jest wzrostowa, piąta to doji). W momencie przebicia poziomu fraktalnego otwieramy długą pozycję na świecy „2”, poniżej fraktalu korekcyjnego (na poziomie niebieskiej linii) stawiamy stop-loss.

2. W pozycji neutralnej. Transakcja jest otwierana w przypadku załamania się jednej z granic korytarza wskazanego przez fraktale. Dopuszcza się powrót ceny do korytarza z ponownym testem przeciwległej granicy, dlatego stop zostaje umieszczony w odległości 3-5 punktów od niej.

   Strefa fraktalna w górę (zakres między czerwonymi liniami) i strefa fraktalna w dół (zakres między niebieskimi liniami) są stosunkowo dobrze widoczne w pozycji neutralnej. Wybicie poziomu wsparcia w dół (strzałka) — sygnał do otwarcia pozycji krótkiej. Stop Loss można umieścić na górnej niebieskiej linii lub na poziomie jednej z czerwonych linii. Pytanie brzmi, jaki poziom ryzyka jesteś gotów podjąć.

Wskaźnik fraktalny z alertem

Gdy pracujesz z kilkoma wykresami i musisz szybko śledzić pojawienie się następnego fraktala, polecam użycie wskaźnika Fine_Fractals_Alert.

Jak widać na zrzucie wykresu, jest on identyczny ze wskaźnikiem fraktalnym Billa Williamsa. Główny wskaźnik przedstawiony jest w postaci żółtych strzałek, wskaźnik Fine_Fractals_Alert — w postaci różowych i niebieskich kółek, które całkowicie pokrywają się ze strzałkami. Jego zaletą jest powiadomienie dźwiękowe o pojawieniu się fraktala. 

Pobierz plik instalacyjny dla MT5. Na platformie kliknij "Plik/Otwórz katalog danych", w wyświetlonym oknie wybierz katalog MQL/Indicators. " Skopiuj do niego plik instalacyjny wskaźnika. Ponownie uruchom platformę. Wskaźnik pojawi się w menu "Wstaw/Wskaźniki/Użytkownika".

Handel wg korytarza fraktalnego przy pomocy Flexible Fractals Channel

Większość wskaźników fraktalnych tworzy tylko poziomy poziome, które są zbudowane wg nagromadzenia punktów fraktalnych na jednym poziomie lub wg innych kryteriów. Nie jest to zbyt wygodne, ponieważ otrzymujemy "przesyt" na wykresie liniowym. Rozwiązaniem jest wskaźnik Flexible Fractals Channel.

Wskaźnik Flexible Fractals Channel łączy między sobą najważniejsze fraktale, tworząc elastyczny kanał.

Na skrinie wskaźnik ten nakłada się na standardowe fraktale Billa Williamsa. Widocznych jest kilka kwestii:

• Flexible Fractals Channel ignoruje dużą część świec fraktalnych, łącząc tylko te, które są jak najdalej od średniej ceny.
• Wskaźnik Billa Williamsa służy do wskazywania punktów, od których można otwierać transakcje podczas odbicia.
• Najlepszą strategią handlową jest handel wewnątrzkanałowy na interwałach H1-D1. Czerwone strzałki wskazują silne ruchy trendu w momencie odbicia od granicy kanału.

Czym jest handel fraktalami?

W teorii tradingu istnieją dwa modele handlu, wykorzystujące fraktal: na jednym przedziale czasowym i w wielu ramach czasowych. Pierwsza opcja obejmuje dwie strategie handlowe: otwarcie transakcji w momencie, gdy cena wychodzi z flatu i swing trading — otwarcie transakcji w przypadku przebicia wg trendu poprzedniego fraktala. Druga opcja polega na wyszukiwaniu fraktali w starszym interwale czasowym i poszukiwaniu sygnałów fraktali na młodszym.

Odwrócenie fraktalno-zygzakowate

Ideą tego modelu jest filtrowanie fraktalnych sygnałów wskaźnikowych za pomocą podstawowego narzędzia ZigZag. Zygzak to wskaźnik, który łączy między sobą najistotniejsze maksima i minima liniami prostymi, tworząc linię przerywaną. Ignoruje drobne ruchy odnotowane przez wskaźnik fraktalny. Za sygnał można uznać zbieżność wierzchołków zygzaka i fraktali.

Wykres pokazuje, że nałożenie Zygzaka pomaga odfiltrować co najmniej 50% sygnałów fraktali, które w większości tylko dezorientują tradera. Konieczna jest ocena bliskości uformowanego modelu do formacji idealnjo, określenie prawdziwości lub fałszu fraktala tylko wg tych punktów, gdzie występują zbieżności sygnałów obu wskaźników.

Kombinacja ta nie jest podstawą systemu transakcyjnego — to tylko kolejne narzędzie potwierdzające sygnały. Pomysł dobrze sprawdza się na trendzie dziennym w handlu wg swing trading. Może być również stosowany w ramach czasowych D1, zarabiając na krótkich ruchach w obie strony.

Fraktale: analiza kilku ram czasowych

Klasyczny wskaźnik fraktalny Billa Williamsa ma istotną wadę — oznacza wszystkie świece, które w jakikolwiek sposób spełniają warunek maksimów i minimów świecy fraktalnej. W efekcie wykres pokazuje formacje świecowe, które są bardzo dalekie od klasycznego modelu. Jedną z opcji filtrowania fałszywych sygnałów jest wykorzystanie do analizy starszych ram czasowych.

Algorytm analizy

Kolejność działań przy analizie jest następująca:

• Wyszukaj trend na starszym interwale. Przykładowo na D1 powinien pojawić się fraktal, którego ukształtowanie umożliwia wyciągnięcie jednoznacznego wniosku o kierunku ruchu ceny.
• Wyszukaj punkt wejścia na młodszym przedziale czasowym. Na H4 szukamy powstania formacji fraktalnej. Jeśli istnieje dopasowanie w obu ramach czasowych i oba sygnały wskazują ten sam kierunek, szukamy możliwości otwarcia transakcji.

Możesz zautomatyzować wyszukiwanie sygnałów za pomocą wskaźnika i-MTF Fractals. W obecnych ramach czasowych rysuje on punkty fraktalne w górę i w dół z dodatkiem poziomów poziomych. Wizualnie wygląda to tak:

Punkty fraktalne budowane są według klasycznej zasady definiowania modelu świecy, całkowicie pokrywają się one ze wskaźnikiem Billa Williamsa. Linie poziome odpowiadają silnym poziomom oporu i wsparcia, które powstają na bieżących i wyższych ramach czasowych. Możesz pomniejszyć skalowanie, aby wizualnie zlokalizować strefy nagromadzenia poziomów. Nagromadzenie linii poziomych określi strefy podaży i popytu, według których można budować strategie handlowe „na wybicie”.

Jak handlować strategią fraktali

Jak używać fraktali mają początkujący traderzy. Wskazówki:

• Filtruj sygnały wskaźników. Odróżniaj fraktale prawdziwe od fałszywych, analizuj starsze ramy czasowe, filtruj sygnały za pomocą wskaźników trendu i oscylatorów. Sam Bill Williams radził wykorzystanie wskaźnika fraktalnego w celu potwierdzenia sygnałów wskaźnika Alligator w strategiach trendowych.
• „Fraktal byczy” ze świecą fraktalną w dół, w przypadku prawdziwości, może wskazywać na kontynuację trendu spadkowego. W przypadku fałszu — na odwrócenie ceny w górę. Dla „fraktala niedźwiedziego” sytuacja jest odwrotna. Paradoks ten (fałszywość „fraktala byczego” wskazuje na początek trendu wzrostowego) powstał na skutek dopracowania koncepcji autora teorii fraktali Billa Williamsa.
• W pozycji neutralnej użyj fraktali, aby znaleźć silne poziomy oporu i wsparcia, których przebicie będzie oznaczać sygnał do otwarcia transakcji.
• Na trendzie obserwuj poziomy fraktali: na wzrostowym — fraktale w górę, na spadkowym — fraktale w dół. Jeśli ostatni fraktal na trendzie wzrostowym jest niżej niż poprzedni lub na trendzie spadkowym wyżej niż poprzedni, jest to sygnał do zmiany kierunku trendu.

Łącz fraktale z innymi narzędziami. Na przykład pojawienie się fraktala z oscylatorem w strefie wykupienia lub wyprzedania może wskazywać na potencjalne odwrócenie trendu. I odwrotnie, fraktal, który zbiegał się z sygnałem wskaźnika trendu może świadczyć o tymczasowej korekcie i kontynuacji trendu.

Zalety i wady fraktali

Zalety fraktali:

• Pomagają budować poziomy oporu i wsparcia. Dobrze wyodrębniają strefy flatu.
• Dają wstępne sygnały do otwarcia transakcji. Transakcja jest otwierana w przypadku przebicia strefy akumulacji fraktali.
• Wskazują orientacyjne poziomy umieszczania stopów.
• Pomagają znaleźć potencjalne punkty odwrócenia ceny.

Wady fraktali:

• Dają wiele fałszywych sygnałów, więc nie są używane za główne narzędzie. Uważa się, że lepiej jest szukać fraktali wizualnie bez użycia wskaźników, ponieważ wskaźniki nie uwzględniają niuansów i dlatego nazywane są fraktalami te świece, gdzie powstawanie formacji jest w zasadzie nieobecne.
• Praktycznie nie działają na małych ramach czasowych ze względu na szum cenowy.
• Podawane są sygnały opóźnione — formacja jest w pełni ukształtowana dopiero po zamknięciu piątej świecy.
• Prawdziwość lub fałsz formacji. Im bardziej uformowana formacja różni się od modelu standardowego, tym bardziej prawdopodobne jest, że ekstremum okaże się fałszywe.

Fraktale są raczej narzędziem typu oscylacyjnego, które potwierdza sygnały innych wskaźników trendu.

Podsumowanie

Wniosek:

• Fraktale to formacje, modele świecowe, których świeca centralna ma najwyższe maksimum (świeca fraktalna w górę) lub najniższe minimum (świeca fraktalna w dół). Najczęściej utworzoną formacją nazywana jest modelem z pięciu świec, rzadziej — z siedmiu.
• Istnieją prawdziwe fraktale i fałszywe. Różnica jest w cenach maksymalnych/minimalnych piątej świecy w stosunku do pierwszej.
• Na trendzie prawdziwy fraktal oznacza kontynuację trendu, fałszywy — odwrócenie trendu. Transakcja otwiera się, gdy bieżąca świeca przebije poziom poprzedniego fraktala.
• W pozycjach neutralnych fraktale tworzą poziomy oporu i wsparcia. Gdy cena przebija strefę nagromadzenia fraktali, następuje otwarcie transakcji w kierunku nowego trendu. Stop Loss umieszcza się 2-3 punkty od ekstremum przeciwległego fraktala.
• Fraktale są narzędziem potwierdzającym. Dobrze łączą się ze wskaźnikami odwrócenia.

W wielu źródłach fraktale są krytykowane za fałszywe sygnały. Ale nie ma idealnych wskaźników. A fraktal to kolejne narzędzie w arsenale profesjonalnego tradera, który może z powodzeniem uzupełniać systemy handlowe.